هورمون رشد (GH)، که سوماتوتروپین یا هورمون رشد انسانی نیز نامیده می شود، هورمون پپتیدی است که از لوب قدامی غده هیپوفیز ترشح می شود. این رشد اساساً تمام بافت های بدن از جمله استخوان را تحریک می کند. GH توسط سلول های هیپوفیز قدامی به نام سوماتوتروف سنتز و ترشح می شود که روزانه بین یک تا دو میلی گرم هورمون آزاد می کنند. GH برای رشد طبیعی بدن کودکان حیاتی است. سطح آن در دوران کودکی به تدریج افزایش می یابد و در طول جهش رشدی که در دوران بلوغ رخ می دهد به اوج خود می رسد.
تعریف هورمون رشد
- هورمون رشد یک پلی پپتید تک زنجیره ای با وزن مولکولی 21500 دا و 191 اسید آمینه است.
- دارای دو پل دی سولفید درون مولکولی است.
- ساختار آن شبیه پرولاکتین است.
- این یکی از هورمون هایی است که در رشد تولید شده توسط غده هیپوفیز نقش دارد.
- به آن سوماتوتروپین نیز می گویند که توسط سلول های اسیدوفیل غدد هیپوفیز قدامی ترشح می شود.
- در سلول ها به صورت دانه های درون سلولی ذخیره می شود.
- تولید هورمون رشد ضربان دار است.
- سلول های غده هیپوفیز قدامی (سلول های اسیدوفیل) علاوه بر هورمون رشد، پرولاکتین، هورمون محرک تیروئید (TSH)، هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) را نیز ترشح می کنند:
- هیپوگلیسمی غده هیپوفیز را برای ترشح GH تحریک می کند. آنتاگونیست انسولین است. این به عنوان یک تست تحریکی استفاده شد اما ایمن نبود.
- هورمون رشد (GH) اثرات خود را بر روی بسیاری از بافت ها از طریق گروهی از پپتیدها به نام سوماتومدین ها اعمال می کند. سوماتومدین C توسط کبد تولید می شود و تأثیر عمده ای بر غضروف دارد. سطوح بالای سوماتومدین ها باعث تحریک تولید سوماتوستاتین از هیپوتالاموس می شود. سوماتواستاتین ترشح بیشتر GH از هیپوفیز را مهار می کند.
مکانیسم کنترل هورمون رشد (GH):
- ترشح هورمون رشد توسط دو عامل هیپوتالاموسی کنترل می شود که از پایانه های عصبی در برجستگی میانی به گردش خون پورتال ترشح می شود.
- هورمون آزاد کننده هورمون رشد (GH-RH). ترشح GH را در گردش خون تحریک می کند.
- فاکتور بازدارنده آزادسازی سوماتوتروپین (SRIF) آزاد شدن GH را در گردش خون مهار می کند.
- SRIF در سلول های دلتا جزایر پانکراس و سایر مکان های دستگاه گوارش یافت می شود.
- SRIF همچنین عملکرد مهم دیگری در مهار آزادسازی انسولین و گلوکاگون دارد.
- GH بر بسیاری از بافت ها از طریق گروهی از پپتیدها (Somatomedins) تأثیر می گذارد.
- افزایش سطح سوماتومدین ها منجر به افزایش تولید سوماتوستاتین می شود که از هیپوتالاموس آزاد می شود.
هورمون رشد (GH) هورمونی است که برای رشد و تکامل طبیعی کودکان ضروری است. باعث رشد مناسب استخوان از بدو تولد تا بلوغ می شود. هم در کودکان و هم در بزرگسالان، هورمون رشد به تنظیم سرعت تولید انرژی بدن از غذا (متابولیسم) و ساخت لیپیدها، پروتئین ها و گلوکز (قند) کمک می کند. همچنین به تنظیم تولید گلبول های قرمز خون و توده عضلانی کمک می کند.
چرا آزمایش هورمون رشد درخواست میشود؟
- برای کمک به تشخیص کمبود هورمون رشد (GH) یا، کمتر رایج، بیش از حد هورمون رشد
- برای ارزیابی عملکرد هیپوفیز
- برای مانیتور اثربخشی درمان برای GH اضافی
چه زمانی باید آزمایش هورمون رشد انجام دهیم؟
زمانی که کودک رشد کند، کوتاهی قد و رشد حرکتی با تاخیر دارد یا گاهی اوقات زمانی که یک بزرگسال تراکم استخوان و یا قدرت عضلانی و سطح چربی خون را افزایش می دهد که می تواند به کمبود هورمون رشد مرتبط باشد. هنگامی که یک کودک یا بزرگسال دارای علائم و نشانه‌هایی است که حاکی از افزایش هورمون رشد است که می‌تواند باعث ایجاد دو بیماری نادر به ترتیب غول‌پیکر و آکرومگالی شود. هنگامی که به اختلال هیپوفیز مشکوک است و سایر سطوح هورمون هیپوفیز غیر طبیعی است.
پروتکل و انواع تست هورمون رشد
تست هورمون رشد انواع مختلفی دارد و پروتکل خاص هر آزمایش به نوع آزمایشی که پزشک برایتان تجویز کرده است بستگی دارد.
درست مانند تمام آزمایشات بالینی، باید طبق دستورالعمل‌هایی که تیم پزشکی به‌منظور آماده شدن برای تست هورمون رشد ارائه می‌دهد عمل کنید. در مجموع، پزشک برای تست این هورمون از شما می‌خواهد:
مدت کوتاهی قبل از انجام تست این هورمون چیزی نخورید
حداقل 12 ساعت قبل از انجام تست هورمون رشد، از مصرف ویتامین بیوتین یا ب-7 بپرهیزید
چند روز قبل از انجام تست هورمون رشد، از مصرف دارو بپرهیزید (به‌خصوص اگر در نتیجه‌ی تست این هورمون اختلال ایجاد می‌کند)
ممکن است دستورالعمل‌های انجام برخی آزمایشات کمی متفاوت باشد.
نامیزان بودن این هورمون امر شایعی نیست بنابراین تست هورمون رشد به‌صورت روتین انجام نمی‌شود. اگر پزشک مشکوک شود که ممکن است میزان هورمون رشد در بدنتان غیرعادی باشد، احتمالا یک یا چند آزمایش زیر را تجویز می‌کند.
نمونه مورد نظر برای آزمایش هورمون رشد
- ظرف/لوله: لوله با درب قرمز یا زرد(ترجیحا همراه با ژل جداکننده)
- نوع نمونه: سرم
- حجم نمونه: 0/6 میلی لیتر
اندازه گیری هورمون رشد (GH) در پلاسما (EDTA) با برخی روش ها مقادیر کمتری دارد.
اندازه گیری تصادفی به دلیل تغییرات اپیزودیک در سطح GH مفید نیست.
آمادگی قبل از انجام آزمایش هورمون رشد (GH):
هورمون رشد دردر دوره های متناوبی در طول روز ترشح می شود، بنابراین یک اندازه گیری سطح خون معمولاً از نظر بالینی مفید نیست. بنابراین، سطح هورمون رشد معمولاً با استفاده از روش‌های سرکوب یا تحریک هورمون رشد اندازه‌گیری میشود. پس از 10 تا 12 ساعت ناشتا بودن، نمونه خون از ورید بازو گرفته می شود.
سپس تحت نظارت پزشک، روش سرکوب یا تحریک انجام می شود. این ممکن است شامل استفاده از انفوزیون داخل وریدی (IV) باشد. نمونه خون سپس از یک ورید در فواصل زمانی مشخص گرفته می شود.
چه چیزی در آزمایش هورمون رشد (GH) مورد بررسی قرار می گیرد؟
هورمون رشد (GH) یا سوماتوتروپین توسط سلول های اسیدوفیل در غده هیپوفیز قدامی ترشح می شود و نقش اصلی را در تعدیل رشد از بدو تولد تا پایان بلوغ ایفا می کند.
در اینجا یک مکانیسم بازخورد استادانه مرتبط با ترشح GH وجود دارد. هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده هورمون رشد ترشح می کند که ترشح GH را از هیپوفیز تحریک می کند.
عوامل مداخله گر در آزمایش هورمون رشد (GH):
اندازه گیری تصادفی GH تعیین کننده کافی برای کمبود GH نیست، زیرا ترشح هورمون به صورت اپیزودیک است.
ترشح GH با استرس، ورزش، رژیم غذایی و سطوح پایین گلوکز خون افزایش می یابد.
داروهایی که ممکن است باعث افزایش سطوح شوند عبارتند از آمفتامین، آرژنین، دوپامین، استروژن، گلوکاگون، هیستامین، انسولین، لوودوپا، متیل دوپا و اسید نیکوتینیک.
داروهایی که ممکن است باعث کاهش سطوح شوند عبارتند از کورتیکواستروئیدها و فنوتیازین ها.
رنج نرمال هورمون رشد
نتیجه‌ی زیر 0.3 نانوگرم در هر میلی‌لیتر (ng/mL) در تست سرکوب طبیعی تلقی میشود. هر عددی بالاتر از این مقدار نشان می‌دهد که میزان تولید هورمون رشد در بدن بالاست.
درمورد تست تحریک، تجمع بالای 5 (ng/mL) در کودکان و بالای 4 (ng/mL) در بزرگسالان طبیعی تلقی میشود.
با این حال، رنج نتیجه‌ی نرمال بسته به نظر آزمایشگاه و متخصص متغیر است. به‌‌طور مثال، طبق برخی دستورالعمل‌ها تجمع بالای 10 (ng/mL) در کودکان احتمال کمبود هورمون رشد در تست تحریک را خنثی می‌سازد.
سخن نهایی
افزایش یا کاهش میزان هورمون رشد نشان‌دهنده‌ی بیماری‌های جدی است. با این حال، یادتان باشد این بیماری‌ها نادر هستند. پزشک با استفاده از تست سرکوب یا تحریک هورمون رشد میزان این هورمون را می‌سنجد. اگر نتایج تست این هورمون حاکی از غیرعادی بودن میزان این هورمون باشد، پزشک آزمایشات بیشتری تجویز می‌کند.
اگر اختلال مربوط به هورمون رشد در شما تشخیص داده شود، پزشک بهترین روش درمان را به شما پیشنهاد می‌کند. معمولا برای کسانی که دچار کمبود این هورمون هستند، هورمون رشد مصنوعی تجویز میشود.
