کورتیزول چیست؟
هورمونی گلوکوکورتیکوئید است و تا حدود ۷۵ درصد الی ۹۰ درصد موجب تامین کورتیکوئید پلاسما میشود و ترشح شده از غدد فوق کلیوی است.
با ترشح این هورمون توسط غدد فوق کلیوی و وارد خون شدن آن، این هورمون به همه قسمت های بدن رفته و موجب واکنش نشان دادن بدن به استرس و مواقع خطر، بالا رفتن متابولیسم گلوکز، کنترل شدن میزان فشار خون و کم شدن التهاب می گردد.
هورمون کورتیزول برای ایجاد واکنش در مواقع خشم و فرار نیز لازم بوده و این واکنش ها در واقع پاسخی طبیعی به تهدید هایی است که فرد با آنها مواجه می گردد.
میزان هورمون تولید شده توسط بدن کنترل شده و تنظیم می گردد تا مقدار آن از میزان نرمال تجاوز ننماید.
مقدار تولید کورتیزول توسط غده هیپوفیز که در مغز قرار دارد تنظیم می گردد.
این غده در مواقع بیداری فرد، وقت ورزش، در صورت مواجه شدن فرد با مواردی که استرس زا هستند و… فعال گردیده و به غدد فوق کلیوی سیگنالی برای شروع کردن تولید هورمون کورتیزول ارسال می نماید.
ناکافی بودن و کم بودن کورتیزول چه علائمی را ایجاد می کند
ناکافی بودن اندازه کورتیزول باعث کم بودن وزن، داشتن ضعف عضلانی، خسته بودن، وجود فشار خون پایین و داشتن درد در ناحیه شکم میشود.
کم بودن تولید و وجود عامل استرس زا می تواند موجب ایجاد بحران آدرنال شده و به توجه فوری پزشک احتیاج دارد.
بالا بودن کورتیزول چه علائمی را ایجاد می کند؟
بالا بودن میزان کورتیزول باعث میشود که فرد دچار بالا رفتن فشار خون، بالا رفتن قند خون، چاق شدن فرد، به وجود آمدن پوست شکننده، ایجاد رگه هایی بنفش در روی شکم، داشتن ضعف عضلانی و پوک شدن استخوان ها میشود.
در این صورت افراد باید به صورت ماهانه آزمایش قندخون، آزمایش چکاپ کامل و… را به صورت مرتب انجام دهند.
خانم ها در این شرایط دوره های قاعدگی نامنظمی داشته و میزان موهای صورتشان افزایش پیدا می کند.
کودکان در این شرایط رشد تاخیری داشته و کوتاهی قد در آنها صورت می گیرد.
مراحل انجام آزمایش کورتیزول
آزمایش کورتیزول یا از طریق نمونه خون و یا از طریق نمونه ادرار و بزاق انجام میشود.
آزمایش خون را باید برای ساعت ۸ صبح و زمانی که کورتیزول در بیشترین حد خود قرار دارد انجام داد.
پزشک انجام آزمایشی مجدد را برای ساعت ۴ عصر که کورتیزول در کمترین حد خود قرار دارد تجویز می کند.
در صورتی که بخواهند کورتیزول را پیش از خواب اندازه گیری کنند، چون کورتیزول در کمترین حد خود قرار دارد از نمونه بزاق استفاده می کنند.
نمونه بزاق را از طریق استفاده از سواب در دهان و آغشته کردن بزاق به آن، تهیه می کنند.
تهیه چند نمونه باعث به دست آوردن الگویی روزانه از ترشح کورتیزول میشود.
برای استفاده از نمونه ادرار در انجام آزمایش، از ادرار ۲۴ ساعته استفاده می کنند.
بسته به شرایطی که بیمار دارد پزشک استفاده از نمونه ها را تجویز می کند.
برای انجام آزمایش کورتیزول ابتدا باید به آزمایشگاه مراجعه کرده و نوبت بگیرید.
بعد از پذیرش، نمونه گیری در داخل آزمایشگاه و یا در منزل صورت می گیرد.
بعد از اینکه تست های لازم روی نمونه خون انجام شود نتیجه آزمایش تهیه شده و به صورت حضوری و یا آنلاین در اختیار مراجعان قرار می گیرد.
شرایط بیمار قبل از انجام آزمایش کورتیزول چیست؟
- بهترین زمان برای انجام آزمایش ۸ صبح است زیرا در این ساعت این هورمون در بالاترین حد خود است.
- باید فرد ۱۲ ساعت پیش از انجام آزمایش استراحت کافی را داشته باشد، در غیر این صورت باید حتما به پزشک معالج اطلاعات لازم را ارائه نماید.
- میزان کورتیزول در ساعت ۴ عصر به کمترین حد خود می رسد.
- چنان چه داروی کورتیکواستروئید مصرف شده باید حتما به پذیرش اطلاع داد.
- برای انجام نمونه بزاق باید مدت زمانی ۱۵ الی ۳۰ دقیقه ای پیش از انجام آزمایش از خوردن و نوشیدن جلوگیری کرد و مسواک نزد.
در صورت انجام آزمایش ادرار باید فرد موارد زیر را مورد توجه قرار دهد:
- فرد باید از اول صبح ادرار خود را جمع کند.
صبح با بیدار شدن ادرار کرده و مثانه را خالی کنید ولی این ادرار نباید جمع آوری گردد.
زمان جمع آوری ادرار را باید یادداشت نمود. - برای ۲۴ ساعت باید ادرار را جمع آوری کرد.
- در زمان جمع آوری ادرار در مصرف کردن نوشیدنی و مایعات طبق بقیه روزها اقدام نمایید و تغییری در برنامه خود به وجود نیاورید.
- آزمایشگاهی ظرفی بزرگ به اندازه ۴ لیتر به شما می دهد و مقداری ماده نگهدارنده در آن وجود دارد.
ابتدا در ظرفی کوچک ادرار کنید تا راحت تر باشید بعد آن را به ظرفی بزرگتر انتقال دهید.
از لمس انگشت با داخل ظرف خودداری کنید. - برای ۲۴ ساعت جمع آوری ادرار ظرف را در جایی خنک نگهداری کنید.
- برای ادرار آخر و پیش از تمام شدن ۲۴ ساعت، مثانه خود را تخلیه نمایید و آن را به ظرفی بزرگ منتقل کرده و زمان آن را ثبت نمایید.
- نمونه ادرار نباید به خود قاعدگی و یا دستمال و هر ماده دیگر آلوده گردد.
عوامل ایجاد تداخل در نتیجه آزمایش
موارد زیر باعث ایجاد تداخل در نتیجه آزمایش میشود:
- دارو هایی چون قرص های پیشگیری از بارداری، داروی استروژن، متادون، انسولین ها، رانیتیدین، هیدروکورتیزول و …
- داشتن استرس و انجام فعالیت های فیزیکی موجب بالا رفتن سطح کورتیزول میشود.
- هورمون هایی چون استروئیدی، دگزامتازون، لیتیم، تری میپرامین و … باعث کاهش سطح کورتیزول میشود.
- کم کاری نسبی در هیپوفیز باعث ایجاد نتایج تست طبیعی میشود.
شرایطی که موجب نمی‌شود تست کورتیزول افزایش پیدا کند
موارد زیر موجب بالا نشان دادن تست کورتیزول میشود:
- ابتلا به سندروم کوشینگ
- ابتلا به یکسری از سرطان ها
- استفاده کردن طولانی مدت از کورتیکواستروئید ها
- ابتلا به بیماری های کلیوی و کبدی شدید
- داشتن افسردگی
- ابتلا به پرکاری تیروئید
- چاقی زیاد از حد
- حامله بودن فرد و مصرف کردن قرص های ضدبارداری
- عفونت منتشر شده در بدن، انجام دادن جراحی و داشتن جراحت
- درمان کردن با استفاده از تتراسایکلین
- داشتن سوختگی
- پرفشار بودن خون
شرایطی که موجب میشود تست کورتیزول کاهش پیدا کند
موارد زیر موجب کم نشان دادن تست کورتیزول میشود:
- ابتلا به بیماری آدیسون
- ابتلا به عفونت توبرکلوزیس
- ابتلا به یکسری سرطان ها
- آسیب وارد شدن به سر در صورتی که به غده هیپوفیز آسیب وارد شود.
- ابتلا به بیماری های کبدی
- ایجاد نکروز هیپوفیز بعد از زایمان
- کم بودن قند خون و ابتلا به هیپوگلیسمی
مقدار طبیعی کورتیزول چقدر است؟
مقدار اندازه طبیعی هورمون کورتیزول که از طریق آزمایش مشخص می گردد به قرار زیر است:
- مقدار طبیعی در افراد بزرگسال در ساعت ۸ صبح بین ۱۳۸ الی ۶۳۵ nmol/L و یا بین ۵ الی ۲۳ µg/dL است.
- مقدار طبیعی در افراد بزرگسال در ساعت ۴ عصر بین ۸۳ الی ۳۵۹ nmol/L و یا ۳ الی ۱۳ µg/dL است.
- مقدار طبیعی در افراد ۱ الی ۱۶ سال در ساعت ۸ صبح بین ۳ الی ۲۱ µg/dL و در ساعت ۴ عصر بین ۳ الی ۱۰ µg/dL است.
- مقدار طبیعی در نوزادان بین ۱ الی ۲۴ µg/dL است.
