زمانی که بدن میزان گلبول قرمز کافی جهت حمل کردن اکسیژن به قسمت ها و بافت های مختلف بدن را نداشته باشد کم خونی رخ می دهد.

داشتن کم خونی همراه با علائمی مثل داشتن حس خستگی زیاد از حد، داشتن پوستی رنگ پریده و یا سرد بودن مداوم بدن همراه است زیرا اندام های بدن اکسیژن کافی دریافت نکرده و نمی توانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند.

میزان کم خونی در افراد متفاوت است و جزو بیماری های شایع در میان مردم است و گاهی فرد تا مرحله اهدای خون نیز پیش می رود.

کم خونی به دلایل زیر در افراد بروز می یابد:

• زمانی که فرد باردار است.
• زمانی که فرد مدت زیادی خون از دست بدهد.
• مبتلا بودن فرد به بیماری های قلبی
• مبتلا بودن فرد به بیماری سرطان
• تولید شدن میران هموگلوبین کافی اما به صورت ناکارآمد
• ساخته نشدن گلبول قرمز به میزان کافی در بدن
• نداشتن توانایی تولید هموگلوبین کافی در بدن
• تجزیه کردن و حذف کردن سریع گلبول های قرمز موجود در بدن

نشانه ها و علائم کم خونی چیست؟

نشانه ها با توجه به شدت کم خونی و میزان سرعت آن، وضعیت بدنی بیمار و سنی که دارد، بروز می یابد‌ و از شایع ترین نشانه های کم خونی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

داشتن رنگی پریده

وجود رنگ پریدگی در بخش داخلی پلک پایین نشانه ای از کم خونی است و در صورت وجود باید فرد حتما تحت درمان قرار بگیرد.

وجود رنگ قرمز در خون به دلیل هموگلوبین خون است که در صورت کم بودن آن میزان قرمزی هم کمتر میشود.

از این رو در فرد مبتلا به کم خونی رنگ سالم خون و گلگون آن کاهش پیدا می کند و رنگ پریدگی موجود ممکن است در تمام بدن فرد مشاهده گردد و یا محدود به یک ناحیه چون صورت فرد بیمار، داخل لب های او، ناخن ها و پلک پایین باشد.

پزشکان این علائم را جزو علائم کمبود آهن و وجود کم خونی دانسته اما برای تایید نهایی باید حتما آزمایش کم خونی انجام داد‌.

وجود رنگ پریدگی به صورت متوسط و یا شدید نشانه کم خونی است.

زمانی که لایه داخلی پلک پایین به جای قرمز به زنگ زرد و یا صورتی کم رنگ باشد نشانه وجود کم خونی در فرد است.

داشتن خستگی زیاد از حد و به صورت غیر معمولی

از شایع ترین علائم ناشی از کم خونی می ‌توان به وجود خستگی زیاد از حد اشاره کرد و تقریباً نصفی از افراد مبتلا به کم خونی این عارضه را در خود مشاهده می ‌کنند زیر بدن برای تولید کردن هموگلوبین گلبول‌ های قرمز نیاز به آهن دارد.

هموگلوبین به حل کردن اکسیژن کمک کرده در صورت کم بودن بدن نمی‌ تواند میزان اکسیژن کافی را به بافت ‌های مختلف رسانده و انرژی مورد نیاز آنها را تامین کند.

برای اینکه خون غنی از اکسیژن به حرکت در بیاید قلب باید بسیار کار کرده و این موجب خستگی در فرد می‌ گردد از این رو باید علائم کم بودن اکسیژن و میزان هموگلوبین خون را مورد بررسی قرار داد و آنها را جدی گرفت.

افرادی که مبتلا به کم خونی هستند دارای ضعف زیاد در بدن، بی حوصله بودن، مشکل در تمرکز، کم بودن میزان انرژی و سطح بهره وری پایین در کار خود هستند.

داشتن پوست و مویی خشک

داشتن پوست و مویی که خشک و آسیب دیده هستند نشانه هایی از ابتلا به کم خونی است.

زیرا کمبود میزان هموگلوبین که با کمبود اکسیژن همراه است باعث می‌شود که اکسیژن کافی به قسمت ‌های مختلف پوست و مو نرسیده و موجب خشکی در آنها می ‌گردد.

کم خونی در خانم ها باعث ابتلا به ریزش مو شده از این رو برای پیشگیری از ریزش موهای خود باید ابتدا فقر آهن را درمان کرد.

وجود سردرد و سرگیجه

کمبود آهن در بدن با سردرد و سرگیجه همراه است که جزو علائمی می باشد که بسیار کمتر دیده می‌شود و باعث ایجاد سبکی در سر و سرگیجه می گردد.

با کمبود آهن در بدن میزان هموگلوبین خون نیز کاهش یافته و اکسیژن کافی به بافت ‌های مختلف بدن از جمله مغز انتقال پیدا نمی ‌کند از این رو داشتن سردرد های مکرر و سرگیجه ممکن است به دلیل وجود کم خونی و فقر آهن رخ دهد.

متورم شدن زبان و دهان و وجود درد در آن

گاهی مواقع با نگاه کردن به داخل دهان می توان به وجود فقر آهن پی برد. داشتن زبانی که ورم کرده و یا دارای رنگ پریدگی و یا صافی غیر طبیعی است می تواند نشانه ابتلا به کم خونی باشد.

کم بودن میزان هموگلوبین خون باعث ایجاد لکه بر زبان شده و کمبود میوگلوبین (پروتئین موجود در خون که وظیفه پشتیبانی از عضلات را بر عهده دارد) باعث درد و صافی و تورم در زبان می گردد.

گاهی اوقات وجود کمبود آهن باعث خشکی در دهان و یا ایجاد ترک‌ و یا زخم در دهان می‌شود.

وجود نفس تنگی

هموگلوبین موجود در خون باعث منتقل شدن اکسیژن به قسمت‌های مختلف بدن می‌شود.

وجود فقر آهن باعث کم بودن هموگلوبین خون شده، در نتیجه اکسیژن رسانی به قسمت‌ های مختلف بدن کاهش یافته و ماهیچه به آن میزان اکسیژنی که برای فعالیت های طبیعی لازم دارند دست نمی یابند و این عملکرد موجب بالا رفتن میزان تنفس برای به دست آوردن اکسیژن کافی می گردد و نفس تنگی را در فرد به وجود می آورد.

زمانی که در هنگام انجام دادن کارهای معمولی روزانه مثل پیاده روی، بالا رفتن از پله و … با نفس تنگی روبرو شدید، احتمال ابتلا به کمبود آهن در شما وجود دارد.

داشتن تپش قلب

داشتن ضربان قلب نامنظم که به صورت تپش قلب خود را نشان می ‌دهد می ‌تواند یکی از نشانه‌ های ابتلا به فقر آهن باشد خون را کاهش داده و اکسیژن رسانی به درستی صورت نمی‌ گیرد، از این رو قلب مجبور است برای حمل کردن اکسیژن میزان بار بیشتری را متحمل گردد و ضربان قلب نامنظمی را برای قلب فراهم می‌ کند.

زمانی که کم خونی بسیار شدید برای مدت طولانی وجود داشته باشد قلب دچار بزرگی و یا نارسایی می گردد.

داشتن پا هایی بیقرار

سندروم پای بی‌قرار با فقر آهن در ارتباط بوده و موجب حرکت دادن پا ها در هنگام استراحت می‌شود که نوعی احساس شدید برای انجام آن در شخص را به وجود می آورد.

این عارضه با خارش شدید پا ها نیز همراه است و در شب ها شدت آن افزایش پیدا می کند‌.

از این رو افرادی که به فقر آهن و سندروم پای بی‌قرار مبتلا هستند در هنگام خوابیدن با مشکلاتی مواجه می‌شوند.

داشتن ناخن های شکننده و یا داشتن شکلی قاشقی در ناخن ها

وجود ناخنی‌ شکننده و یا قاشقی شکل نشانه ای از ابتلا به کم خونی است.

در این اختلال که به کویلونیشیا معروف است ناخن ها شکسته شده و ترک بر می دارند و هر چه فقر آهن افزایش یابد ناخن ها شکلی قاشقی به خود می گیرند به صورتی که بله ها بلند شده و وسط آنها فرو رفته می‌شود.

خواب آلوده بودن فرد

کم خونی با خواب آلودگی رابطه مستقیم دارد یعنی زمانی که فرد خیلی زود خسته شود و با احساس درد در بدن و یا وجود ضعف از خواب بیدار شود، یعنی به کم خونی مبتلا شده است‌.

کم خونی و ضعف در حافظه

کم بودن میزان هموگلوبین موجب هیپوکسی مزمن در مغز شده و میزان ظرفیت هوازی فرد را کم می کند و ریسک زوال عقل و یا زوال شناختی بالا می رود.

هر چه میزان آهن خون کم باشد فرد بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات حافظه و تفکر است.

نشانه هایی که خیلی شایع نیستند و در کنار فقر آهن با دیگر عوامل نیز در ارتباط هستند عبارتند از:

داشتن احساس اضطراب

نرسیدن اکسیژن کافی به بافت ‌ها به دلیل فقر آهن باعث به وجود آمدن احساس اضطراب شده که هر چه میزان آهن بدن تنظیم شود این مورد نیز دفع می گردد و بهبود می یابد.

داشتن هوس های عجیب

داشتن هوس در خوردن غذا های عجیب مثل مواد غذایی پیکا که شامل خوردن گچ، خاک رس، خوردن یخ و … است نشانه ای از کمبود آهن در بدن است.

معمولا این مشکل در زمان بارداری رخ می دهد‌.

داشتن عفونت های مکرر

داشتن آهن کافی باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود و نبود آن و کمبود آن باعث می‌شود که فرد مستعد بیمار شدن شود و سریع بیمار گردد.

داشتن دست و پایی سرد

کم بودن آهن موجب کاهش اکسیژن رسانی به دست و پاها شده و احساس سرما در افراد را به همراه دارد به صورتی که دست و پایشان همیشه سرد است‌.

دلیل ابتلا به کم خونی

افراد زیادی هستند به دلیل داشتن رژیم غذایی ناسالم، داشتن اختلال در روده، وجود بیماری مزمن و یا عفونت در معرض ابتلا به کم خونی هستند.

زمانی که باردار هستند و یا در دوران پریودی قرار دارند بیشتر از بقیه در معرض ابتلا به این بیماری می باشند.

از مهم ترین دلایل ابتلا به کم خونی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• کم بودن میزان آهن بدن
• کم بودن میزان ویتامین B12
• کم بودن میزان فولات بدن
• عارضه های ناشی از مصرف بعضی از دارو ها
• زود تخریب شدن گلبول های قرمز خون به دلیل وجود مشکل در سیستم ایمنی بدن
• داشتن بیماری های مزمن طولانی مدت چون ابتلا به بیماری کلیوی، سرطان، بیماری آرتریت روماتوئید و …
• وجود مشکلاتی در روده کوچک
• داشتن رژیم ادارای مواد معدنی کم و ویتامین کم
• وجود دوره های قاعدگی که باعث سستی و بی حالی بدن می‌شود.
• عارضه های ناشی از بارداری
• داشتن سوابق خانوادگی و وجود مشکلات ژنتیکی

انواع کم خونی

کم خونی دارای انواع مختلف بوده که تشخیص علت کم بودن میزان گلبول قرمز خون کاری دشوار است، از مهم ترین نوع های کم خونی می توان موارد زیر را بیان کرد:

تالاسمی

نوعی کم خونی ارثی و ژنتیکی بوده که والدین به کودکان منتقل می کنند که در دو نوع مینور یعنی خفیف و ماژور یعنی شدید وجود دارد.

کم خونی به دلیل کمبود ویتامین

زمانی که غذا های حاوی ویتامین B12 را به اندازه مصرف نکنید، بدن در جذب این ویتامین ها به مشکل خورده و کم خونی رخ می دهد.

این ویتامین در مواد غذایی چون اسفناج، ماست، تخم مرغ، شیر، کلم بروکلی، لبو، ماهی، پرتقال و … وجود دارد.

کم خونی به دلیل نبود گلبول قرمز خون

زمانی که بدن سلول های خونی کمی تولید کند و یا سلول های تولیدی نتوانند به خوبی و درستی کار کنند کم خونی رخ می دهد.

کم خونی ناشی از، از دست دادن خون زیاد

زمانی که میزان گلبول قرمز خون از دست رفته از میزان تولیدی آن بیشتر باشد کم خونی ناشی از، از دست دادن خون رخ داده که بیشتر در زنانی که دوران پریودی طولانی دارند و یا دارای خونریزی زیاد هستند رخ می دهد.

وجود نارسایی کمبود آهن

زمانی که سطح آهن در بدن کم باشد این نارسایی رخ می دهد.

از شایع ترین شکل های کم خونی می توان به زمان قاعدگی که فرد خون زیادی را از دست می دهد اشاره نمود.

در زمان بارداری که رشد جنین نیاز به آهن زیاد دارد بدن با این مواجه می گردد.

کم خونی آپلاستیک‌

به کم خونی گفته می‌شود که باعث تولید نشدن به اندازه مغز استخوان سلول های خونی می گردد.

کدام نوع کم خونی خطرناک است؟

یکی از خطرناک‌ترین انواع کم‌خونی، کم‌خونی آپلاستیک است.

در این بیماری نادر، مغز استخوان توانایی تولید کافی سلول‌های خونی (گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها) را از دست می‌دهد.

این مشکل می‌تواند به ضعف شدید، عفونت‌های مکرر، و خونریزی‌های غیرقابل‌کنترل منجر شود.

کم‌خونی آپلاستیک ممکن است ناشی از عوامل ژنتیکی، مواجهه با مواد شیمیایی سمی، پرتودرمانی، یا بیماری‌های خودایمنی باشد.

اگر درمان نشود، این نوع کم‌خونی می‌تواند زندگی فرد را به‌طور جدی تهدید کند.

راهکار های پیشگیری از کم خونی

یکی از اصلی‌ترین روش‌های پیشگیری از کم‌خونی، مصرف مواد غذایی سرشار از آهن، ویتامین B12 و فولیک اسید است.

این مواد مغذی برای تولید گلبول‌های قرمز سالم ضروری هستند.

غذاهایی مانند گوشت قرمز، ماهی، مرغ، سبزیجات برگ سبز (مانند اسفناج و کلم)، حبوبات، تخم‌مرغ و غلات غنی‌شده از جمله منابع مهم این عناصر هستند.

مصرف غذاهای حاوی ویتامین C (مانند مرکبات، کیوی و فلفل دلمه‌ای) می‌تواند به جذب بهتر آهن کمک کند.

برخی عوامل می‌توانند جذب آهن را کاهش دهند و منجر به کم‌خونی شوند.

برای مثال، مصرف بیش از حد چای و قهوه به دلیل وجود تانن‌ها می‌تواند جذب آهن را مختل کند.

رژیم‌های غذایی بسیار محدود یا حذف گروه‌های غذایی مهم، مانند پروتئین‌های حیوانی، ممکن است خطر کم‌خونی را افزایش دهند.

برای پیشگیری از این مشکل، بهتر است مصرف این مواد را در کنار وعده‌های غذایی حاوی آهن کاهش دهید و از رژیم‌های غذایی متعادل پیروی کنید.

در برخی شرایط، افراد ممکن است نیاز به مکمل‌های آهن، ویتامین B12 یا فولیک اسید داشته باشند، به‌ویژه زنان باردار، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن، یا کسانی که رژیم گیاه‌خواری دارند.

مصرف این مکمل‌ها باید تحت نظر پزشک باشد تا از عوارض احتمالی، مانند مصرف بیش از حد آهن، جلوگیری شود.

در دوران بارداری، مصرف مکمل‌های آهن و فولیک اسید می‌تواند به کاهش خطر کم‌خونی و مشکلات مربوط به رشد جنین کمک کند.

برخی بیماری‌ها و شرایط می‌توانند خطر کم‌خونی را افزایش دهند، مانند بیماری‌های التهابی روده، مشکلات کلیوی، یا خونریزی‌های مزمن ناشی از زخم معده.

پیشگیری و درمان این بیماری‌ها می‌تواند از کم‌خونی جلوگیری کند.

انجام آزمایش‌های منظم و بررسی سطح هموگلوبین و ذخایر آهن به‌ویژه برای افراد در معرض خطر، مانند زنان در دوران قاعدگی یا سالمندان، می‌تواند به شناسایی و پیشگیری از کم‌خونی کمک کند.

عوارض ناشی از کم خونی

زمانی که کم خونی به صورت شدید و یا مزمن وجود داشته باشد و درمان نگردد عارضه های زیر را در فرد ایجاد می نماید:

• ریسک افسردگی بعد از زایمان را در فرد افزایش می‌دهد.
• باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن می‌شود.
• باعث به وجود آمدن خستگی پایدار می‌شود به گونه‌ای که میزان بهره‌وری فرد کاهش پیدا می‌کند.
• باعث ایجاد ضربان قلبی نامنظم و سریع می‌ گردد.
• نارسایی قلبی را به همراه دارد.
• مشکلاتی را در دوران بارداری برای مادر و جنین ایجاد می‌کند از جمله ایجاد زایمان زودرس و یا وجود نقص در جنین
• ریسک خطر مرگ در افرادی که به کم‌خونی‌هایی از نوع کم خونی ارثی مبتلا هستند و موجب از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت در آنها می گردد، را افزایش می دهد.

برای درمان کم خونی به چه دکتری باید مراجعه کرد؟

در صورت وجود علائم رایج کم خونی باید حتما به پزشک جهت معالجه مراجعه کرد.

ابتدا می توانید به پزشک عمومی مراجعه کنید تا اگر لازم است برای بررسی بیشتر و پیش رفتن روند درمان شما را به پزشک متخصص درمان اختلالات خونی و یا هماتولوژیست، متخصص قلب و متخصص گوارش  ارجاع دهد.

راه های تشخیص کم خونی

برای تشخیص کم خونی ابتدا بیمار تحت معاینه فیزیکی قرار گرفته و سوابق خانوادگی و سلامتی وی مورد بررسی قرار می گیرد.

بررسی سابقه خانوادگی در صورت وجود بیماری سلول داسی شکل مفید است. از نمونه آزمایشاتی که پزشک برای بررسی دقیق تر کم خونی انجام می دهد می توان موارد زیر را بیان نمود:

انجام آزمایش شمارش کامل سلول خونی و یا CBC

از طریق این آزمایش میزان هموگلوبین خون اندازه گیری شده و اندازه و تعداد گلبول های قرمز ، گلبول سفید و پلاکت خون مشخص میشود.

آزمایش تعداد رتیکولوسیت

آزمایش خون است که از طریق آن میزان گلبول قرمز نابالغ که دارای نام رتیکولوسیت هستند مشخص شده تا پزشک بتواند تولید شدن گلبول قرمز به اندازه کافی توسط مغز استخوان را مشخص نماید.

آزمایش سطح آهن سرم

آزمایش آهن سرم مقدار کل آهنی که در خون وجود دارد را اندازه گیری می کند و از طریق آن کمبود آهن مشخص می گردد.

انجام تست فریتین

ذخیره آهن در بدن را مشخص می کند.

آزمایش ظرفیت کل اتصال آهن TIBC

این آزمایش پروتئینی که وظیفه انتقال اکسیژن به قسمت های مختلف بدن را بر عهده دارد مشخص می کند.

• آزمایش اسید فولیک که میزان اسید فولیک خون را مشخص می کند.
• آزمایش ویتامین B12 که میزان ویتامین B12 را مشخص می کند‌.
• انجام تست کومبز

این تست اتو آنتی بادی هایی که در خون وجود دارد را بررسی می ‌کند زیبا موجب هدف قرار دادن گلبول قرمز شده و آنها را حذف می کنند.

• آزمایش خون مخفی مدفوع که جهت بررسی خون در مدفوع انجام می گیرد.
• آزمایش و بیوپسی مغز استخوان جهت بررسی عملکرد طبیعی و یا غیر طبیعی مغز استخوان انجام می گیرد.

درمان کم خونی

کم خونی با توجه به علت بروز باید تحت درمان قرار گیرد. وجود کم خونی و یا فقر آهن را می توان از طریق استفاده از دارو و یا رژیم غذایی درمان نمود.

داروهای مورد استفاده برای کم خونی

استفاده از ویتامین B12، ففول، فروسولفات، ویتامین C، اسیدفولیک، هماتینیک‌، انجام تزریق وریدی آهن و …

مواد غذایی مورد استفاده برای درمان کم خونی

استفاده از کشمش، آلو، تخم مرغ، انجیر، انگور، گوشت قرمز، گیاهان دارای برگ تیره چون اسفناج، سبزیجات، ماهی و …

• راهکار های خانگی جهت درمان کم خونی
• از اسموتی سیب و گلابی استفاده کنید.
• روزی یک قاشق ترکیب سه شیره انگور، خرما و توت را میل نمایید.
• مصرف کردن سمنو
• ۱ پیمانه سرکه انگور و ۵ پیمانه شیره انگور را جوشانده و هر روز یک قاشق را در آب حل کرده و میل نمایید.
• مصرف کمتر چای و کافئین
• در قابلمه های سنگی و مسی غذا درست کنید.
• مصرف نکردن همزمان غذا های حاوی آهن با لبنیات و مواد کلسیم دار
• انجام دادن آزمایش خون به صورت روتین
• مصرف قرص آهن و ویتامین های مورد نیاز چون ویتامین Cو B12

درمان سریع کم خونی چیست؟

یکی از سریع‌ترین روش‌های درمان کم‌خونی، استفاده از مکمل‌های آهن است.

کم‌خونی ناشی از کمبود آهن (کم‌خونی فقر آهن) شایع‌ترین نوع کم‌خونی است و معمولاً با تجویز مکمل‌های آهن به‌صورت قرص یا شربت درمان می‌شود.

این مکمل‌ها به سرعت سطح آهن بدن را افزایش می‌دهند و به بازسازی ذخایر آهن در مغز استخوان کمک می‌کنند تا تولید گلبول‌های قرمز به حالت طبیعی بازگردد.

برای جذب بهتر آهن، معمولاً توصیه می‌شود که مکمل‌های آهن با ویتامین C مصرف شوند، زیرا این ویتامین جذب آهن را تسهیل می‌کند.

اگر کم‌خونی شدید باشد یا فرد نتواند آهن را به‌طور مؤثر از طریق خوراکی جذب کند، پزشک ممکن است تزریق آهن را تجویز کند.

این درمان سریع‌تر از مکمل‌های خوراکی عمل می‌کند و به بدن کمک می‌کند که به سرعت ذخایر آهن خود را بازسازی کند.

تزریق آهن معمولاً در بیمارستان یا کلینیک‌های تخصصی انجام می‌شود و در شرایط خاصی مثل خونریزی‌های داخلی، جراحی‌های بزرگ، یا کم‌خونی مقاوم به درمان‌های خوراکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در صورتی که کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 یا فولیک اسید باشد، درمان به‌طور خاص باید بر روی تأمین این ویتامین‌ها متمرکز شود.

برای درمان سریع، ویتامین B12 ممکن است به‌صورت تزریقی تجویز شود، به‌ویژه اگر کمبود آن شدید باشد یا جذب آن از طریق دستگاه گوارش دچار مشکل شده باشد.

در کنار آن، مصرف مکمل‌های فولیک اسید نیز می‌تواند به بازسازی سلول‌های خونی کمک کند.

مصرف غذاهای غنی از این ویتامین‌ها مانند گوشت قرمز، تخم‌مرغ، محصولات لبنی، سبزیجات برگ سبز و حبوبات نیز بسیار مفید است.

در برخی موارد، کم‌خونی به دلیل مشکلات زمینه‌ای مانند بیماری‌های مزمن کلیوی، خونریزی مزمن، یا بیماری‌های خودایمنی بروز می‌کند.

در این شرایط، درمان مشکل اصلی ضروری است. به‌عنوان مثال، در صورت وجود خونریزی مزمن (مانند خونریزی‌های داخلی ناشی از زخم معده)، لازم است که خونریزی متوقف شود و درمان‌های پزشکی برای رفع علت اصلی خونریزی انجام گیرد.

در برخی موارد، درمان‌های خاصی مانند پیوند مغز استخوان برای درمان کم‌خونی‌های مزمن یا شدید مورد نیاز است.