چه کسانی در معرض ابتلا به هپاتیت هستند

حقایق کلیدی

• هپاتیت B یک عفونت ویروسی است که به کبد حمله می­کند و می­تواند ایجاد بیماری حاد و یا مزمن نماید.
• ویروس از طریق تماس با خون یا سایر مایعات بدن فرد آلوده منتقل می­شود.
• حدود 257 میلیون نفر مبتلا با عفونت ویروس هپاتیت B زندگی می­کنند (که به عنوان یک فرد مثبت از نظر حضور آنتی ژن سطحی هپاتیت B شناخته می­شوند).
• در سال 2015، هپاتیت B منجر به 887 هزار مورد مرگ و میر ناشی از عوارض شدید (از جمله سیروز و سرطان سلول­های کبدی) شد.
• هپاتیت B یک خطر مهم شغلی برای کارکنان بهداشتی است.
• با این وجود در حال حاضر می­توان از طریق واکسن ایمن و موثر از ابتلاء به هپاتیت جلوگیری کرد.

هپاتیت B یک عفونت کبدی بالقوه خطرناک و تهدید کننده زندگی است که توسط ویروس هپاتیت (HBV) B ایجاد می­شود. آلودگی به این ویروس یکی از مشکلات بهداشتی جهان بوده و می­تواند باعث عفونت مزمن شده و ریسک ابتلاء به سیروز و سرطان کبد را در افراد افزایش دهد.

واکسن هپاتیت B از سال 1982 تا کنون در دسترس است. این واکسن 95 درصد درپیشگیری ازعفونت و توسعه نوع مزمن بیماری هپاتیت B و سرطان کبد موثر است.

توزیع و پراکندگی جغرافیایی

طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) شيوع هپاتيت B درناحیه­ قیانوس غربي و آفریقا به ترتیب بيشتر از 2/6 و 1/6 درصد در جمعيت بزرگسال است. در منطقه مدیترانه شرقی، آسیای جنوب شرقی و منطقه اروپا، به ترتیب 3/3، 0/2 و 6/1 درصد از جمعیت کلی به این ویروس آلوده هستند.

همچنین طبق آمار سازمان جهانی بهداشت 7/0 درصد از جمعیت منطقه آمریکای شمالی به ویروس هپاتیت B آلوده است.

انتقال

ویروس هپاتیت B در خارج از بدن می­تواند برای مدت حداقل 7 روز زنده بماند. در طول این مدت، ویروس می­تواند در صورت ورود به بدن فردی که توسط واکسن محافظت نشده باشد، عفونت ایجاد کند.

دوره انکوباسیون ویروس هپاتیت B به طور متوسط 75 روز است، اما می­تواند بین 30 تا 180 روز متفاوت باشد. ویروس ممکن است در عرض 30 تا 60 روز پس از عفونت تشخیص داده شود و می­تواند پایدار بوده ویا به هپاتیت B مزمن تبدیل شود.

در مناطق بسیار اندمیک، هپاتیت B اغلب از مادر به نوزاد در هنگام تولد (انتقال قبل از تولد) و یا از طریق انتقال افقی (قرار گرفتن در معرض خون آلوده) به ویژهاز کودک آلوده به کودک بدون عفونت در طول 5 سال اول زندگی، گسترش ­می­یابد.

امکان ایجاد عفونت مزمن در این نوزادان که درهنگام تولد یا قبل از 5 سالگی به ویروس آلوده شده اند، بسیار شایع است.

هپاتیت B همچنین در صورت مواجهه با خون آلوده و مایعات مختلف بدن از جمله: بزاق، خون قاعدگی، ترشحات واژن و مایع منی می­تواند انتقال­ یابد.

انتقال جنسی هپاتیت B خصوصا در مردان همجنس باز غیر واکسینه و افراد غیرهمجنس باز که شرکای جنسی متعدد دارند و یا کسانی که روابط جنسی نامشروع دارند، می­تواند رخ دهد.

کمتر از 5 درصد بزرگسالان آلوده به ویروس مبتلا به هپاتیت مزمن می­شوند. انتقال ویروس همچنین ممکن است از طریق استفاده مجدد از سوزن­ ها و سرنگ­ ها در مراکز بهداشتی و یا در میان معتادان تزریقی رخ دهد.

علاوه بر این، عفونت می­تواند در طی مراحل پزشکی، جراحی و دندانپزشکی، از طریق خال کوبی، یا از طریق استفاده از تیغ­ ها و اشیای مشابه که با خون آلوده می­شوند، رخ دهد.

علائم

اکثر افراد در طول مرحله عفونت حاد هیچ علائمی را نشان نمی­دهند.با این حال، برخی افراد مبتلا به بیماری حاد علائمی نظیر زرد شدن پوست و چشم (زردییایرقان)،

ادرارتیره، خستگی شدید، تهوع، استفراغ ودردشکمی را بروز می­دهند که می­تواند چندین هفته طول بکشد. در عده­ای از افراد مبتلا به هپاتیت حاد ممکن است نارسایی حاد کبدی و مرگرخ دهد.

در برخی افراد، ویروس هپاتیت B همچنین می­تواند یک عفونت مزمن کبدی ایجاد کند که بعدا می­تواند به سیروز (نارسایی کبدی) یا سرطان کبد تبدیل شود.

 

 

چه کسی در معرض بیماری مزمن قرار دارد؟

احتمال اینکه عفونت به شکل مزمن درآید بستگی به سن آلودگی فرد دارد. کودکان کمتر از 6 سال که با ویروس هپاتیت B آلوده می­شوند، بیشترین احتمال ابتلاء به عفونت مزمن را دارند.

در نوزادان و کودکان:

در 90-80 درصد از نوزادانی که در طول یک سال اول زندگی به ویروس آلوده می­شوند، عفونت­ مزمن ایجاد می­شود و 50-30 درصد از کودکانی که در 6 سال اول زندگی آلوده شده­ اند،به عفونت مزمن مبتلا می­شوند.

در بزرگسالان:

کمتر از 5 درصد از بزرگسالان به ویروس آلوده می شوند و به عفونت مزمن مبتلا می­شوند و 30-20 از بزرگسالانی که به طور مداوم آلوده هستند، به سیروز کبدی و یا سرطان کبد مبتلا می­شوند.

عفونت توام HBV-HIV

حدود 1 درصد از افراد مبتلا به عفونت HBV (7/2 میلیون نفر) به عفونت HIV نیز مبتلا هستند. در حالیکه شیوع جهانی عفونت HBV در افراد مبتلا به HIV 7/7 درصد است.

سازمان جهانی بهداشت (WHO) از سال 2015، بدون توجه به مرحله بیماری، برای همه افراد مبتلا به عفونت HIV درمان ضد ویروس HBV را توصیه می­کند. تنفوویر، که جزء ترکیبات توصیه شده در برابر عفونت HIV در نظر گرفته شده است، در برابرHBV نیز فعال و موثر است.

تشخیص هپاتیت B از هپاتیت ناشی از سایر عوامل ویروسی براساس علائم بالینی ممکن نیست. بنابراین تایید آزمایشگاهی جهت تشخیص ضروری است.

تعدادی آزمایش­ خون برای تشخیص افراد مبتلا به هپاتیت B در دسترس هستند و می­توان از آن­ها برای تشخیص عفونت ­های حاد و مزمن استفاده کرد.

تشخیص آزمایشگاهی عفونت هپاتیت B بر شناسایی یا ردیابی سطح آنتی­ژن هپاتیت B (HBsAg) متمرکز است. WHO توصیه می­کند که همه خون­ های اهدا شده از نظر هپاتیت B مورد آزمایش قرار گیرد تا از ایمنی و سلامت آن­ ها اطمینان حاصل شود و از انتقال اتفاقی عفونت به افرادی که فرآورده­ های خون دریافت می­کنند جلوگیری شود.

عفونت HBV حاد با استفاده از حضور آنتی­ژن سطحی هپاتیت B (HBsAg) و ایمونوگلوبولین M (IgM) آنتی­ بادی برای آنتی­ژن مرکزی هپاتیت B (HBcAg) مشخص می­شود.

در طی مرحله اولیه عفونت، بیماران همچنین برای آنتی­ژن هپاتیت B(HBeAg) مثبت هستند. HBeAg معمولا نشانگر سطوح بالای همانند سازی ویروس است. حضور HBeAg نشان می­دهد که خون و مایعات بدن فرد آلوده به شدت عفونی هستند.

عفونت مزمن با یک تاخیر حداقل 6 ماهه با تداوم حضور HBsAg (با یا بدون حضور همزمان HBeAg) تشخیص داده می­شود. پایداری HBsAg نشانگر اصلی خطر ابتلا به بیماری ­های مزمن کبدی و سرطان کبد (سرطان سلول­ های کبدی) در طول زندگی است.

درمان هپاتیت B

درمان خاصی برای هپاتیت B حاد وجود ندارد بنابراین، هدف اصلی حفظ تعادل غذایی مناسب، از طریق جایگزینی مایعات از دست رفته ناشی از استفراغ و اسهال است.

عفونت مزمن هپاتیت B می­تواند با دارو، مثل داروهای ضد ویروسی خوراکی درمان شود.

درمان می تواند پیشرفت سیروز و شیوع سرطان کبد را کاهش دهد و طول عمر بیماران را بیشتر کند. سازمان جهانی بهداشت توصیه می­کند که از درمان­های خوراکی، تنفوویر یا انتکاویر  استفاده شود، زیرا این داروها موثرترین دارو برای سرکوب ویروس هپاتیت B هستند و در مقایسه با سایر داروها به ندرت به مقاومت دارویی منجر می­شوند.

مصرف آن­ها راحت و آسان است (1 قرص در روز)، و عوارض جانبی کمی دارند و به همین دلیل کمتر نیاز به پیگیری دارند.

داروی انتکاویر ثبت شده نیست و دسترسی به آن در همه جای دنیا میسر نبوده و هزینه ­های درمانی با آن در نقاط مختلف دنیا بسیار متغییر­ است. تنوفوویر تا سال 2018 در بسیاری از کشورهای با درآمد نسبتا بالا و کشورهای ثروتمند در دسترس عموم بود.

طبق محاسبات انجام شده در فوریه 2017 هزینه درمان با این داروبین 400 تا 1500 دلار در سال بود. در حالی که در برخی از کشورهای با درآمد متوسط (مانند چین و اتحادیه ­ی جماهیر شوروی) دسترسی به تنوفوویر با محدودیت روبرو بود.مصرف عمومی تنفوویر در اکثر کشورهایی که این دارو موجود است مقرون به صرفه است. گزارشات نشان می­دهد قیمت جهانی درمان بااین دارو از 48 دلار به 50 دلار در سال در فوریه 2017 افزایش یافته است.

در بسیاری از افراد معالجات انجام شده عفونت هپاتیت B را از بین نمی برد بلکه فقط همانندسازی ویروس را مهار می­کند. بنابراین، اکثر افراد مبتلا به هپاتیت که درمان را شروع می­کنند باید روند درمان را تا پایان عمر ادامه دهند.

محدودیت دسترسی جهت تشخیص و درمان هپاتیت B در بسیاری از برنامه­ های محدودسازی بیماری وجود دارد. در سال 2015، از 257 میلیون نفر بیمار مبتلا به عفونت HBV، 9 درصد (22 میلیون نفر) از آن­ها از بیماری خود مطلع بودند و از این تعداد تنها 8 درصد (7/1 میلیون نفر) تحت پوشش جهانی درمان قرار گرفته بودند.

بسیاری از افراد تنها زمانی تشخیص داده می­شوند که به بیماری پیشرفته کبد مبتلا می­شوند. در میان عوارض دراز مدت عفونت­های HBV، سیروز و سرطان سلول­های کبدی، بیشترین بار یا عوارض بیماری را ایجاد می­کنند.

سرطان کبد به سرعت در حال پیشرفت است و از آنجایی که گزینه­ های درمان محدود هستند، بازدهی درمان به طور کلی ضعیف است. در برنامه­های درمانی کشورهای کم درآمد، اکثر افراد مبتلا به سرطان کبد در طی پروسه­ ی تشخیصی چند ماهه می­میرند.

در کشورهای با درآمد بالا جراحی و شیمی درمانی ممکن است تا چند سال طول بکشد. پیوند کبد در افراد مبتلا به سیروز در کشورهای با درآمد بالا موفقیت­های مختلفی به همراه داشته است.

 

پیشگیری از هپاتیت

واکسن هپاتیت B عامل اصلی پیشگیری از بیماری است. سازمان بهداشت جهانی توصیه می­کند که همه نوزادان واکسن هپاتیت B را در اسرع وقت پس از تولد، ترجیحا ظرف 24 ساعت دریافت کنند. درحال حاضرمی­توان شیوع پایین عفونت مزمن HBV را در کودکان زیر 5 سال به استفاده گسترده از واکسن هپاتیت B نسبت داد.

در سال 2015، در سراسر جهان، میزان بروز عفونت HBV در این گروه سنی در مقایسه با دوره پیش از واکسیناسیون، حدود 3/1 درصد بود. واکسیناسیون هنگام تولد باید در 2 یا 3 دوز انجام شود. در بیشتر موارد، یکی از دو گزینه زیر مناسب است:

• برنامه زمانی با 3 دوز واکسن هپاتیت B، اولین دوز (واکسن تک ظرفیتی)که در هنگام تولد داده می­شود و دوز دوم و سوم (واکسن تک ظرفیتی یا ترکیبی) که همزمان با دوز اول و واکسن سه ­گانه دیفتری، سیاه سرفه و کزاز تجویز می شود.
• برنامه زمانی با 4 دوز، که در آن یک دوز هنگام تولد واکسن تک ظرفیتی، و به دنبال آن سه دوز واکسن تک دوز یا ترکیبی که معمولا با سایر واکسن ­های معمول نوزاد ارائه می­شود.
• تکمیل برنامه واکسیناسیون باعث افزایش سطح آنتی­ بادی محافظ در بیش از 95 درصد­ نوزادان، کودکان و نوجوانان می­شود. مدت ایمن ­سازی واکسن حداقل 20 سال بوده و احتمالا برای تمام طول عمر کفایت می­کند. بنابراین، سازمان جهانی بهداشت انجام واکسیناسیون را برای بزرگسالانی که برنامه واکسیناسیون با 3 دوز را تکمیل کرده اند توصیه نمی­کند.

همه کودکان و نوجوانانی کمتر از 18 سال و کوچکتر که واکسن نزده­ اند، در صورتی که در کشورهایی زندگی می­کنند که بیماری در آن­ها اندمیک و شایع است، باید واکسیناسیون را انجام دهند. در این برنامه افرادی که در گروه­ های پر خطر قرار دارند هم باید واکسینه شوند. این افراد عبارتند از:

• افرادی که اغلب نیاز به خون یا فرآورده­های خونی دارند، بیماران دیالیزی، افرادی که پیوند عضو انجام می­دهند.
• زندانیان
• معتادان
• کسانی که با افراد مبتلا به عفونت مزمن HBV ارتباط جنسی دارند.
• افرادی که شرکای جنسی متعدد دارند.
• کارکنان مراقبت­های بهداشتی و سایر کسانی که ممکن است به واسطه شغل خود در معرض خون و فرآورده­های خونی آلوده قرار گیرند.
• مسافرانی که دوره واکسیناسیون هپاتیت B خود را تکمیل نکرده­اند.

چه کسانی باید قبل از سفر به مناطق اندمیک واکسیناسیون انجام دهند؟

واکسن HBV دارای ایمنی و اثربخشی بسیار بالایی است. از سال 1982 بیش از 1 میلیارد دوز از واکسن هپاتیت  B در سراسر جهان استفاده شده است. در بسیاری از کشورهایی که بین 8 تا 15 درصد از کودکان آلوده به ویروس هپاتیت B هستند، واکسیناسیون میزان آلودگی مزمن را به کمتر از 1 درصد در میان کودکان واکسینه کاهش داده است.

در سال 2015، واکسیناسیون در بدو تولد 39 درصد و دوز سوم یا تزریق مرحله سوم واکسن هپاتیت B، 84 درصد کشورهای دنیا را تحت پوشش قرار داد. طبق نظر سازمان بهداشت جهانی، آمریکا ومناطق غربی اقیانوس آرام تنها مناطقی هستند که پوشش گسترده­ای از واکسن هپاتیت B دارند.

علاوه بر این، به کارگیری و اجرای استراتژی­ های ایمنی خون، از جمله اطمینان از کیفیت تمامی خون­ های اهدا شده و فرآورده­های خون مورد استفاده در انتقال خون، می­تواند از انتقال HBV جلوگیری کند.

در سال 2013، 97 درصد اهدای خون در سرتاسر جهان، مورد بررسی و ارزیابی کیفی قرار گرفت، اما همچنان شکاف ­هایی وجود دارد.

شیوه­ های تزریق بی ­خطر و حذف تزریق ­های غیر ضروری و خطرناک، می­توانند راهکارهای مؤثری جهت حفاظت در برابر انتقال HBV باشند. تزریق خطرناک در سال 2000 از 39 درصد به 5 درصد در سال 2010 کاهش یافت.

علاوه براین، شیوه­ های امن­تر رابطه جنسی، از جمله به حداقل رساندن تعداد شرکای جنسی و استفاده از اقدامات حفاظتی نظیر استفاده از کاندوم نیز از شخص در برابر انتقال ویروس محافظت می­کند.